Teorie szczęścia. Czy nauka tłumaczy, jak być szczęśliwym?

Pragnienie szczęścia napędza nas do działania, będąc uniwersalną motywacją człowieka. Pozwala nam patrzeć pozytywnie na świat, odczuwać optymizm i nadzieję oraz dzielić swoją radość z innymi. Szczęście – dzięki swojej różnorodności – od zawsze fascynowało uczonych, myślicieli i artystów, którzy chcieli wyjaśnić, co sprawia, że jesteśmy szczęśliwi. Współczesna nauka pozwala nam lepiej rozumieć, jak cieszyć się życiem. Jakie są zatem teorie szczęścia?

Każdy z nas odczuwa szczęście nieco inaczej i mamy różne sposoby, żeby je osiągnąć. Czasem zmieniają się one z wiekiem, bo radość dziecka i dorosłego może być bardzo odmienna, a niekiedy łączą pokolenia we wspólnej przyjemności. Dzieje się tak ponieważ szczęście tworzą uczucia i przekonania, łącząc przeżywanie chwili z naszymi oczekiwaniami, potrzebami, wspomnieniami czy ocenami. Dopiero, gdy pozytywne emocje współgrają ze spełnieniem i poczuciem realizacji, doświadczamy pełni szczęścia i odnajdujemy spełnienie. Jesteśmy szczęśliwi, jeśli korzystnie oceniamy jakość naszego życia, a do tego miejsca prowadzą najróżniejsze drogi.

Skąd się bierze szczęście? Teorie szczęścia

Hedonizm

Pierwszą klasyczną teorią wyjaśniającą źródła radości z życia jest hedonizm. Proponował, aby szczęście rozumieć jako efekt przewagi emocji pozytywnych nad negatywnymi oraz przyjemności, które człowiek może czerpać ze swoich doświadczeń. Problem w tym, że nasze potrzeby rosną i z czasem coraz trudniej o ich zadowolenie, a wspomnienia dawnych przyjemności zawieszają poprzeczkę jeszcze wyżej.

Teoria satysfakcji z życia

Hedonizm był więc bezsilny wobec niektórych pytań o szczęście. Dlatego odpowiedzieć na nie miała teoria satysfakcji z życia, która sugerowała, aby szczęście traktować jako rezultat osiągania przez człowieka celów i realizacji satysfakcjonującego standardu życia. Do radości potrzebne jest spełnienie pragnień – fizycznych czy duchowych – dające poczucie realizacji, a w rezultacie prowadzące do szczęścia. Niestety, wówczas tylko pełna satysfakcja potrzeb dawałaby nam pełnię zadowolenia z życia.

Teoria obiektywnego szczęścia

Słabościom klasycznych teorii próbowano zaradzić na różne sposoby. Psychologia zwróciła się ku badaniu dobrego samopoczucia, sugerując, że to ono może być kluczem do szczęścia. Ważnym krokiem była teoria obiektywnego szczęścia, która próbowała stworzyć listę elementów, dzięki którym człowiek czuje się szczęśliwy – autorzy umieścili na niej:

• dobrobyt, 
• edukację, 
• spełnienie zawodowe, 
• zdrowie i unikanie bólu, 
• przyjaźń, 
• miłość, 
• czyste sumienie 
• czy zaangażowanie w życie swojej społeczności. 

Zupełnie nie tłumaczyła jednak, dlaczego potrafimy być szczęśliwi nawet jeśli nie wszystkie nasze potrzeby są spełnione.

Różne warstwy szczęścia

Radość z życia bierze się z balansu odczuwanych pozytywnych emocji z świadomością naszych przekonań i doświadczeń, dlatego nie istnieje jedna lista, która odpowiadać będzie różnym ludziom i odmiennym kulturom. 

Sprawdzone sposoby na spełnienie i satysfakcję znajdziesz w naszym artykule „Wytrenuj swoje szczęście. Podpowiadamy 6 niezawodnych pomysłów!”, tłumaczącym znaczenie równowagi emocjonalnej, w której osiągnięciu pomoże korzystanie z olejków CBD. 

Mapa do szczęścia prowadzi z trzech różnych kierunków. Pierwszym z nich są przyjemności, które dają nam chwilową satysfakcję i spełnienie. Drugim jest realizacja naszych potrzeb, inspirująca zaangażowanie w dążenie do dobrego życia. Trzeci kierunek to poszukiwanie sensu, który sprawi, że nasze starania będą miały dla nas znaczenie. 

Każda z teorii ma swój wkład do zrozumienia naszego szczęścia, ale dopiero ich połączenie pozwala nam lepiej zrozumieć, jak być szczęśliwym. Zaspokojenie naszych pragnień, realizacja naszych celów oraz przewaga pozytywnych doświadczeń musi zbiegać się z tym, czego nauczyliśmy się o szczęściu w naszej kulturze, społeczności i rodzinie. Przyjemność to pierwszy krok do zadowolenia, a zadowolenie to dopiero wstęp do szczęśliwego życia.

Naukowe przepisy na szczęście

Kluczem do sukcesu jest dobre samopoczucie, które bardzo korzystnie wpływa na naszą postawę i zachowanie – jeśli jesteśmy zadowoleni z życia chętniej współpracujemy z innymi i im pomagamy, lepiej radzimy sobie w życiu zawodowym i lepiej odnajdujemy się w naszej lokalnej społeczności. A to nie koniec! Dobre samopoczucie sprzyja dbaniu o zdrowie czy bezpieczeństwo – szczęśliwi ludzie zapinają pasy bezpieczeństwa, lepiej się odżywiają oraz skuteczniej rzucają nałogi. Pozytywne emocje zwiększają naszą kreatywność, pewność siebie i optymizm, a przy tym sprawiają, że stajemy się bardziej otwarci na innych.

Odkrycia neuropsychologii uczą, że jest kilka niezawodnych przepisów na szczęście:

1. Empatyczne relacje z innymi ludźmi, w których doświadczamy emocjonalnej bliskości i akceptacji sprawiają, że łatwiej odczuwamy satysfakcję z życia.
2. Zabawa jest przyjemna i od najmłodszych lat uczy nas, jak być szczęśliwymi, pobudzając system nagrody i wywołując radość z powodu samego uczestniczenia, dlatego dobra zabawa jest naszą potrzebą bez względu na wiek.
3. Optymizm i pozytywne nastawienie przyciągają szczęście, ponieważ znacznie łatwiej cieszyć się ze szklanki do połowy pełnej niż do połowy pustej.
4. Mindfullness, medytacja czy regulacja emocjonalna to kolejne, potwierdzone naukowo, sposoby na dobre samopoczucie.
5. Podążanie za celem wywołuje w nas pozytywne emocje, sprzyjając zaangażowaniu i poczuciu sensu życia, ale tylko wtedy, gdy nasz cel jest precyzyjny i możliwy do zrealizowania.

W naszym mózgu sprowadza się to do trzech podstawowych mechanizmów – odczuwania przyjemności, pragnienia i motywacji oraz uczenia się poprzez system nagradzania. Kluczowa dla doświadczenia szczęścia jest dopamina, na której oddziaływanie negatywnie wpływa stres – i to kolejny argument na rzecz troski o swoje samopoczucie, o czym więcej przeczytasz w naszym artykule „Self-care – jak dobrze o siebie zadbać? 6 praktycznych wskazówek”. Równie ważne są oksytocyna, sprzyjająca zachowaniu prospołecznemu, oraz hormony płciowe, wpływające na nasz nastrój i przeżywanie emocji. Dzięki osiągnięciom współczesnej nauki jeszcze lepiej widać, jak skomplikowanym jest nasze szczęście.

Dopamina odpowiada za regulowanie tego, co pragniemy, nagradzając nas odczuwaniem przyjemności za spełnienie tych potrzeb, motywując nas do działania oraz wpływając na liczne ośrodki naszego mózgu. Prawidłowe funkcjonowanie ośrodka nagrody jest kluczowe dla naszego dążenia do szczęścia, a brak zainteresowania przyjemnością u osób cierpiących z powodu depresji lub przewlekłego stresu jest właśnie skutkiem kłopotów z tym neuroprzekaźnikiem. Dopamina ma też swoją ciemną stronę – to przez nią nasze potrzeby rosną i coraz więcej nam potrzeba, aby poczuć satysfakcję, co może czasami przyczyniać się do uzależnień.

Oksytocyna odpowiada za nasze zachowania prospołeczne i zaangażowanie w tworzenie więzi z innymi ludźmi, sprzyjając dostrzeganiu ich pozytywnych emocji. Jest hormonem, który redukuje stres i zaniepokojenie oraz reguluje nasze nastawienie do świata, ułatwiając nam zauważanie jego pozytywnych stron. Dzięki temu – wraz z dopaminą i endorfinami – odpowiada za doświadczanie przez ludzi pozytywnych emocji. W kwestii związków hormonów płciowych z szczęściem nauka wciąż dostarcza mało konkretów – pewne jest jedno: ich niedobór negatywnie wpływa na nasze samopoczucie i sprzyja depresji. Niewątpliwie przyczyniają się też one do poczucia spełnienia i satysfakcji z życia, dokładając się do tego, czy czujemy się szczęśliwi.

Źródła:

1. R. Alexander, O.R. Aragón, J. Bookwala i inni (2021), The neuroscience of positive emotions and affect: Implications for cultivating happiness and wellbeing, “Neuroscience & Biobehavioral Reviews” 121, pp. 220–249. DOI: doi.org/10.1016/j.neubiorev.2020.12.002.
2. R.H. Bremner (2011), Theories of Happiness. On the Origins of Happiness and Our Contemporary Conception, Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität  zu Bonn (praca doktorska).
3. B.L. Fredrickson, M.F. Losada (2005), Positive affect and the complex dynamics of human flourishing, “American Psychologist” 60(7), pp. 678–686. DOI: doi.org/10.1037/0003-066X.60.7.678.
4. D. Haybron (2020), Happiness, “Stanford Encyclopedia of Philosophy”. URL: plato.stanford.edu/entries/happiness.
5. L. Lambert, H.A. Passmore, M.A. Joshanloo (2019), Positive Psychology Intervention Program in a Culturally-Diverse University: Boosting Happiness and Reducing Fear, “Journal of Happiness Studies” 20, pp. 1141–1162. DOI: doi.org/10.1007/s10902-018-9993-z.
6. O.N. Medvedev, C.E. Landhuis (2018), Exploring constructs of well-being, happiness and quality of life,  “PeerJ” 6 (e4903). DOI: doi.org/10.7717/peerj.4903.
7. A.J. Rosenfeld (2018), The Neuroscience of Happiness and Well-Being. What Brain Findings from Optimism and Compassion Reveal, “Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America” 28(2), pp. 137–146. DOI: doi.org/10.1016/j.chc.2018.11.002.
8. M.E.P. Seligman, E. Royzman (2003), Happiness: The Three Traditional Theories, “Authentic Happiness”, University of Pennsylvania, URL: www.authentichappiness.sas.upenn.edu/newsletters/authentichappiness/happiness.
9. S. Stephens-Davidowitz (2022), The Rich Are Not Who We Think They Are. And Happiness Is Not What We Think It Is, Either, “The New York Times” May 14, 2022. URL: www.nytimes.com/2022/05/14/opinion/sunday/rich-happiness-big-data.html. 
10. R. Veenhoven (2005), Is Life Getting Better?: How Long and Happily Do People Live in Modern Society? “European Psychologist” 10(4), pp. 330–343. DOI: doi.org/10.1027/1016-9040.10.4.330.
11. X. Zhu, K. Wang, L. Chen, A. Cao, Q. Chen, J. Li, J. Qiu (2018), Together Means More Happiness: Relationship Status Moderates the Association between Brain Structure and Life Satisfaction, “Neuroscience” 384, pp. 406–416. DOI: doi.org/10.1016/j.neuroscience.2018.05.018.